Επιμέλεια: 

Μπία Τακουρίδου, Μαρία Παπαδοπούλου, Αγγελική Πουπούλη  φιλόλογοι καθηγήτριες του 3ου ΓΕ.Λ. Καβάλας

Νεοελληνική Λογοτεχνία –ποίηση

¦ Η πρώτη βασική ερώτηση σε κάθε ποίημα είναι αν εντάσσεται στην παραδοσιακή ή μοντέρνα ποίηση. Αιτιολογείτε την απάντησή σας με αναφορά σε χαρακτηριστικά της μιας ή της άλλης. Οπότε μαθαίνω πολύ καλά τα χαρακτηριστικά παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης.

¦ Σε αρκετά ποιήματα υπάρχουν ερωτήσεις για το μέτρο του ποιήματος. Αυτά που ζητούνται είναι το ιαμβικό και το τροχαϊκό.

Α'. ΙΑΜΒΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το ιαμβικό μέτρο περιλαμβάνει δυο συλλαβές από τις οποίες τονίζεται ή δεύτερη. (υ_). Σε ιαμβικό μέτρο, π.χ. είναι γραμμένη η «Ξανθούλα» τού Σολωμού:

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νανά - νανά - νανά )

Β'. ΤΡΟΧΑΪΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το τροχαϊκό μέτρο περιλαμβάνει επίσης δυο συλλαβές, πού τονίζονται όμως αντίστροφα απ' ό,τι στον ίαμβο. Δηλαδή τονι­σμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη ( _υ ):

Σε τροχαϊκό μέτρο είναι γραμμένος και ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού.

¦ Επίσης συχνή ερώτηση πώς χρησιμοποιείται το θαυμαστικό, άνω και κάτω τελεία, η παύλα ή η παρένθεση  π.χ.

ΛΑΜΠΡΟΣ ΠΟΡΦΥΡΑΣ (1879-1932)

Το πάρκο

Το χαρούμενο πάρκο είχε πάρει

μες στ' αξένοιαστο εκείνο πρωί

μια ομορφιά γιορτινή και μια χάρη

που ξανά δε μπορεί να τη βρει.

Πέρα ως πέρα των φύλλων γλιστρούσαν

οι σκιές, μες στο φως τ’ απαλό,

και περνούσαμε εμείς και φιλούσαν

σιγανά το γυμνό σου λαιμό.

Τι γιορτή που ήταν κείνη! Σαλεύαν

τα κλωνάρια κι οι σπίνοι ψηλά,

όσα λέγαμε οι σπίνοι τα κλέβαν

και τα κάναν τραγούδια τρελά.

β.2. Τι γιορτή που ήταν κείνη! Τι δηλώνει το θαυμαστικό στο τέλος του στίχου;

 Γενικά για τη χρήση του θαυμαστικού:

Χρησιμοποιείται ύστερα από ένα επιφώνημα ή μια έκφραση που δηλώνει θαυμασμό, προσταγή, χαρά, ελπίδα, φόβο, ένα ξαφνικό αίσθημα, πάθος ή άλλο συναίσθημα, π.χ.: Ζήτω! Μακάρι! Πήγαινε! Ντροπή! Ίσια το τιμόνι! πρόσταξε ο πατέρας.

Το θαυμαστικό που δηλώνει ειρωνεία ή που σημειώνεται για να υπογραμμιστεί κάτι απίστευτο ή ανόητο, και που αναφέρεται σε λέξη μόνο της πρότασης, το βάζομε σε παρένθεση, π.χ.: Λέει πως ανέβηκε σε μια ώρα(!) στον Όλυμπο.– Η Σούλα είναι σπουδαία(!) νοικοκυρά.

Σημειώνουμε θαυμαστικό και σε προτάσεις ερωτηματικού τύπου αλλά πραγματικά επιφωνηματικές, π.χ.: Που καταντήσαμε! Και πιστεύεις κι εσύ τέτοια πράματα!

Η άνω και κάτω τελεία, όπου παρουσιάζεται, λειτουργεί επεξηγηματικά.

Η παρένθεση στην ποίηση δηλώνει έμφαση. Το ίδιο και η παύλα: διακόπτεται ένα νόημα και οδηγεί σε κάποιο άλλο. 

¦ Εκφραστικά μέσα. Ζητείται να βρεθούν παρομοιώσεις , μεταφορές, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις.

ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ

1)      Ασύνδετο σχήμα ονομάζουμε την απλή παράθεση λέξεων, φράσεων ή προτάσεων, οι οποίες είναι σχετικές μεταξύ τους κατά το νόημα που περιέχουν και βρίσκονται στο λόγο η μία μετά την άλλη χωρίς κάποια συνδετική λέξη μεταξύ τους και τις χωρίζουμε με κόμμα. Π.χ. «Σήμερα το πρωί σηκώθηκα στις επτά, έπλυνα τα δόντια μου, πήρα το πρωινό μου, ετοίμασα τη τσάντα μου…».

 2) Το ασύνδετο σχήμα το συναντάμε κυρίως στον καθημερινό λόγο, σε παραμύθια, σε παροιμίες, σε λογοτεχνικά κείμενα κ.λπ..

3) Το ασύνδετο σχήμα το χρησιμοποιούμε όταν: 

α) θέλουμε να μιλήσουμε/γράψουμε με έναν τρόπο απλό, γρήγορο, κοφτό και ζωντανό ή
β) θέλουμε πολλά νοήματα να τα παρουσιάσουμε ενωμένα σε ένα όλο (σύνολο), π.χ. «Η Άνοιξη μπήκε, ο καιρός μαλάκωσε, η βροχές μειώθηκαν, ο ήλιος εμφανίζεται πιο συχνά.»

¦ Ζητείται να εντοπίσετε λόγιες λέξεις μέσα στο ποίημα:

λόγιες: αυτές που αναφέρονται στον έντεχνο, καλλιεργημένο λόγο σε αντιδιαστολή με το λαϊκό.

παράδειγμα:

Λέξεις που χρησιμοποιούνται στο λόγιο, αλλά και στο λαϊκό τους τύπο.

Παρεμπιπτόντως= με την ευκαιρία

εις βάρος = σε βάρος

εις υγείαν = στην υγειά (μας)

 ιθύνοντες, =οι υπεύθυνοι

άνευ όρων = χωρίς όρους

άνευ αποδοχών = χωρίς αποδοχές

κατ οίκον = στο σπίτι

μείζον = μεγάλης σημασίας (ζήτημα, πράγμα)

ούτως ή άλλως = έτσι κι αλλιώς

επ' ουδενί λόγω = για κανένα λόγο

επί λέξει = κατά λέξη

εν πρώτοις = αρχικά, πρώτα-πρώτα

εν γένει = γενικά

εμβάθυνση = βάθεμα

υπό τον όρο = με τον όρο

συλλαμβάνω = πιάνω

ελάσσων = μικρότερης σημασίας

ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΕΠΙΣΗΣ

1. χρήση  εισαγωγικών

Τα εισαγωγικά χρησιμοποιούνται είτε για να δηλώσουν στο συγκεκριμένο σημείο  μεταφορική χρήση του λόγου, είτε για να εκφράσουν σχόλιο του συγγραφέα – ειρωνικό, αποδοκιμαστικό, επικριτικό- είτε για να μεταφέρουν αυτούσια τα  λόγια κάποιου.

2.Αναφορική ή  δηλωτική, συνυποδηλωτική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας:

Αναφορική, δηλωτική = κυριολεξία

Συνυποδηλωτική, ποιητική = μεταφορά

3. Ρόλος των ερωτήσεων:

Οι ερωτήσεις χρησιμοποιούνται για να κάνουν το κείμενο πιο ζωντανό και παραστατικό, να προβληματίσουν , να ευαισθητοποιήσουν τον αναγνώστη, να δώσουν τη δυνατότητα στο συγγραφέα να περάσει στο επόμενο θέμα – προβληματισμό του. Τέλος, μπορεί να είναι ρητορικά, καθώς η απάντησή τους είναι αυτονόητη- στην περίπτωση αυτή ενισχύουν τον προβληματισμό του και κάνουν περισσότερο αποδεκτές τις ιδέες του.

4. Χρήση α΄ ή β΄ προσώπου:

Το α’ ενικό δηλώνει αμεσότητα και έντονη προβολή της προσωπικής του θέσης.

Το α΄ πληθυντικό την τάση του να εντάξει τον εαυτό του στο σύνολο – άρα να γίνει πειστικότερος.

 Το β΄ ενικό – και συνήθως και πληθυντικό - προσδίδει στο λόγο αμεσότητα, καθώς  απευθύνεται προσωπικά στον αναγνώστη, παρακινεί, προβληματίζει και  ευαισθητοποιεί, έτσι ώστε ο δέκτης να οδηγηθεί στη λήψη αποφάσεων.

Το γ΄ πρόσωπο κάνει, κατά κανόνα, το λόγο αντικειμενικότερο και απρόσωπο.

Σε γενικές γραμμές η χρήση των α΄ και β΄ προσώπων συχνά δείχνουν κάποια προφορικότητα αλλά και οικειότητα, στοιχεία που βοηθούν το συγγραφέα να επικοινωνήσει αποτελεσματικότερα με τον αναγνώστη.

5. Η ρηματική έγκλιση στο λόγο:

·         Η οριστική δηλώνει κάτι το θετικό, πραγματικό και αναμφισβήτητο.

·         Η υποτακτική  επιθυμία , προσταγή ή ευχή, η προστακτική απαίτηση, έντονη επιθυμία ή προσταγή.